Giriş
Merhaba arkadaşlar, bugün sizle birlikte düşüncenin yapı taşlarından birine, aslında çoğu zaman farkında olmadan kullandığımız ama üzerinde hiç eğilmediğimiz bir konuya — “öncül ve sonuç” kavramına — dalıyoruz. Bir kahve eşliğinde, sohbet havasında: Ne demektir bu öncül ve sonuç? Nereden geliyor? Günlük hayatımız, işimiz, ilişkilerimiz ve hatta sosyal medya akışımız bu kavramlarla nasıl bir ilişki içinde? Hazırsanız başlayalım.
—
1. Öncül ve sonuç nedir?
Öncül (premise) ve sonuç (conclusion) kavramları, özellikle mantık ve argüman kuramında devreye girer. Bir argümanda öncüller, verilen kanıtlar veya varsayımlar; sonuç ise bu öncüllerden mantıksal olarak çıkan yargıdır. ([ThoughtCo][1])
Örneğin: “Tüm insanlar ölümlüdür. Sokrates bir insandır. O halde Sokrates ölümlüdür.” Burada ilk iki cümle öncüller, üçüncü cümle sonuçtur. ([usbilim.omu.edu.tr][2])
Yani belki basit görünür ama arkasında düşünme, gerekçe, bağlantı var.
—
2. Kökeni ve tarihsel bağlamı
Bu kavramların aklımıza gelmesi aslında eski Yunan mantık geleneğine kadar uzanıyor. Aristoteles’in kıyas (syllogism) yöntemi bu yapı üzerine inşa edilmiş: iki öncül, bir sonuç. ([Vikipedi][3])
Mantığın “doğru düşünmenin sanatı ve bilimi” olarak tanımlandığı literatürde, öncül ve sonuç “çıkarım”un (inference) temel bileşenleri olarak yer alıyor. ([sistem.nevsehir.edu.tr][4])
Yani bugün biz öncül‑sonuç diye konuşurken, aslında binlerce yıllık bir düşünce arka planına dokunmuş oluyoruz.
—
3. Günümüzdeki yansımaları
3.1 Günlük iletişimde
Arkadaşlar arasında sohbet ederken bile karşımıza çıkıyor: “Eğer yağmur yağıyorsa (öncül), dışarı çıkmamamız gerekir (sonuç).” Bu tür düşünceler basit‑görünümlü ama akıl yürütme içeriyor.
3.2 İş dünyası, sunum, pazarlama
Bir sunumda ya da pazarlama metninde “Bizim ürünümüz yüksek kaliteye sahiptir (öncül). O yüzden bu ürünü tercih edin (sonuç)” gibi yapılar var. Bu bakımdan mantıksal yapı biçimsel olarak basit, ancak etkisi büyük.
3.3 Sosyal medya, haberler ve tartışmalar
Bir tweet, bir haber ya da bir yorum “Bu olay oldu (öncül1), bu başka olayla ilişkilidir (öncül2), o yüzden sonuç şu olmalı” biçiminde kurulabilir. Eleştirel düşünmediğimizde, geçersiz öncüllerden çıkan yanlış sonuçlara da kapı açarız. ([Evrim Ağacı][5])
—
4. Sorunları ve dikkat edilmesi gerekenler
Öncelikle, bir öncülün doğruluğu çok önemli: Eğer öncül yanlışsa, sonuç da geçersiz olabilir. ([Vikipedi][6])
İkincisi, sonuçun öncüllerden gerçekten mantıksal olarak çıkıp çıkmadığına bakmak lazım. Geçerli bir akıl yürütme biçimi kurulmuş mu? ([usbilim.omu.edu.tr][2])
Üçüncü olarak, bizim farkında olmadan kullanılan öncüller gizli olabilir (“aslında herkes böyle yapıyor” gibi) ve sonuçlar da otomatik kabul edilebilir. Bu durumda akıl yürütme şeffaf olmaz.
Yani öncül ve sonuç kavramları yalnızca akademik mantıkçılar için değil — herkes için, günlük düşünme ve iletişim pratiklerinde — fark edilmesi gereken araçlar.
—
5. Gelecekteki potansiyel etkileri
Belki şu şekilde düşünebiliriz:
Yapay zekâ ve algoritmalar: Algoritmalar karar verirken “öncül” olarak veriler, “sonuç” olarak tahminler üretirler. Bu yapıyı doğru kurgulamak, algoritmanın güvenilirliğini artırır.
Eğitim ve eleştirel düşünme: Gelecek nesillerin, verilen öncülleri sorgulayıp sonuçları kendi akıllarıyla değerlendirebilmesi önemli olacak. Bu bağlamda öncül‑sonuç yapısını öğrenmek bir beceri haline geliyor.
İletişim kültürü ve medya okuryazarlığı: Bilgi çağında, bir iddiaya karşı “Peki bu nereden geliyor? Hangi öncüller var?” diye sormak artacak. Böylece daha sağlam sonuçlara ulaşabiliriz.
Kısacası, sadece mantık kitaplarında değil — gündelik yaşamın, teknoloji ve iletişimin merkezi bir kavramı haline geliyor.
—
6. Beklenmedik ilişkilendirmeler
Sanat ve edebiyat: Bir film ya da roman aslında bir dizi öncül sunar: “Bu karakter bu durumda” (öncül), “o halde şu gelişme oldu” (sonuç). Hikâye bize bu çıkarımı yaptırır.
Gastronomi: Diyelim ki bir tarifte “Malzeme A + Malzeme B => tatlı sonucu.” Bu da bir öncül‑sonuç dizgesi: hangi malzemelerle hangi sonuç elde edilir.
Moda ve trendler: “Vintage giysiler tekrar popüler oluyor (öncül), o yüzden bu sezon retro tarz yaygınlaşacak (sonuç).” Hayatın pek çok alanında görülebilir.
—
Sonuç
Öncül ve sonuç, düşüncenin temellerinden biri. Bir argümanın yapı taşı, bir tartışmanın omurgası; anlaşmanın, eğitim‑iletişimin ve teknolojinin de gizli dili. Arkadaşlar, bir dahaki tartışmada, bir sunumda ya da sosyal medyada bir iddiayla karşılaştığınızda — “Bu kişinin öncülü ne?”, “Bu sonuç gerçekten bu öncüllerden mantıksal olarak mı geliyor?” — diye sormayı unutmayın. Çünkü düşünmek, sorgulamak ve anlamak en değerli eylemlerimizden biri.
[1]: https://www.thoughtco.com/premise-argument-1691662?utm_source=chatgpt.com “Examples of Premises and Conclusions in Arguments – ThoughtCo”
[2]: https://usbilim.omu.edu.tr/book/1?utm_source=chatgpt.com “Bölüm I – Mantığın Konusu – omu.edu.tr”
[3]: https://en.wikipedia.org/wiki/Syllogism?utm_source=chatgpt.com “Syllogism”
[4]: https://sistem.nevsehir.edu.tr/bizdosyalar/3150d932749da357bff25406e23d4bb7/FEL%20303%20%C3%87%C4%B1kar%C4%B1mlar%20%C3%96%C4%9Fretisi%201.pdf?utm_source=chatgpt.com “Klasik Mantık (FLS 106/FEL 303) Ders Notları-3 Çıkarım Öğretisin”
[5]: https://evrimagaci.org/soru/mantik-hatasi-bildirirken-girilen-oncul-nedir-ve-nasil-girilir-57837?utm_source=chatgpt.com “Mantık hatası bildirirken girilen öncül nedir ve nasıl girilir?”
[6]: https://en.wikipedia.org/wiki/Premise?utm_source=chatgpt.com “Premise”